Σε αυτό το διπλό αφιέρωμα, θα αναφερθούμε στους πιο πολιτικοποιημένους καλλιτέχνες της Ελλάδας και του Εξωτερικού. Συνεχίζουμε σήμερα με τους Έλληνες καλλιτέχνες όπου οι δράσεις τους ήταν άκρως πολιτικοποιημένες.
Στο προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στους ξένους πολιτικοποιημένους καλλιτέχνες, όπου η καριέρα τους και οι δράσεις τους είχαν βαθιά πολιτικό περιεχόμενο. Kαιρός όμως να αναφερθούμε σε καλλιτέχνες πιο κοντά στα ελληνικά δεδομένα, μουσικούς οι οποίοι πολιτικοποιήθηκαν, δίδαξαν και διαμόρφωσαν πολιτική αντίληψη μέσω του τραγουδιού τους, σε δύσκολες εποχές για την χώρα μας.
Ας αναφέρουμε κάποια πράγματα εισαγωγικά
Η μουσική και ο στίχος, αναλύοντας βαθύτερα την ένωση τους ώστε να ποιηθεί ένα τραγούδι, συμπεραίνουμε ότι έχουν διαφορετικό σκοπό και η πορεία τους δεν είναι παράλληλη. Η μουσική ενώ ανακαλύφθηκε από τον άνθρωπο και πλέον ασχολούνται πολλοί με αυτήν, παρόλα αυτά είναι κάτι το οποίο δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Όσο και αν προσπαθούμε, ο χαώδης αριθμός νότων σε πολλές κλίμακες και η τυχαία ή μη κατανομή τους σε ένα ελεγχόμενο χρόνο, καθιστούν ένα αποτέλεσμα το οποίο δεν μπορεί να προσδιοριστεί επαρκώς. Ο στίχος ήρθε να “εξανθρωπίσει” την τέχνη της μουσικής ακριβώς για αυτόν τον λόγο. Με τη συνοδεία των στίχων, η μουσική ακολουθία πλέον δεν είναι κάτι άγνωστο, αντιθέτως, ο καθένας πλέον μπορεί να σιγοτραγουδήσει ένα μουσικό στίχο και απευθείας να παράγει νότες και ας μη το καταλαβαίνει. Ο στίχος λοιπόν έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην κατανόηση της μουσικής από τον άνθρωπο. Από εκείνη τη στιγμή, η στιχουργική έφτασε σε πολύ υψηλά επίπεδα, ενώ οι θεματολογίες των τραγουδιών καλύπτουν όλα τα επίπεδα συζήτησης και κατανόησης οποιασδήποτε έννοιας.
Ο πολιτικοποιημένος στίχος αναπτύχθηκε και τελειοποιήθηκε τον 20ο αιώνα. Η μουσική πλέον γίνεται ένα με το λαό ο οποίος θα μιλήσει για τα καθημερινά του κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα τα οποία είναι απόρροια της βιομηχανικής επανάστασης, της ταχύτατης εξέλιξης και των γρήγορων ρυθμών ζωής ενώ η φτώχεια θα παραμείνει. Ο μέσος άνθρωπος δεν μπορούσε να μην αντιδράσει. Μέσα στις ενέργειες του ήταν και ο πολιτικοποιημένος στίχος. Έτσι θα γραφτούν πολλά τραγούδια τα οποία εξιστορούν κοινωνικοπολιτικά ζητήματα ασκώντας αυστηρή κριτική σε εκάστοτε πολιτικές, ενώ αναδείκνυαν τα κοινωνικά προβλήματα τους από τις καθημερινές εικόνες που βίωναν. Πολλές φορές ο πολιτικοποιημένος στίχος πολεμήθηκε και απαγορεύτηκε. Τα καθεστώτα όντας ολοκληρωτικά, έπραξαν σπασμωδικά για την πάταξη της ελεύθερης ιδέας και της αντίδρασης και απαγόρευσαν πολλά τραγούδια, ενώ εξόρισαν και βιαιοπράγησαν εναντίον των δημιουργών τους. Ο λόγος είναι προφανής, ήξεραν ότι το τραγούδι, αφού είχε τέτοια εξάπλωση και άνθιση, θα μίλαγε ευθέως στους ακροατές και θα τους περνούσε εύκολα τα αντιδραστικά μηνύματα. Οι πολιτικοποιημένοι καλλιτέχνες είναι οι σύγχρονοι ήρωες, άνθρωποι που θυσιάζουν τα πάντα για να μιλήσουν στον λαό, από ένα κατεξοχήν φιλελεύθερο βήμα… τη μουσική.
Ακολουθεί η λίστα με επιλεγμένα ονόματα πολιτικοποιημένων μουσικών της Ελλάδας
Μίκης Θεοδωράκης
Ποιο άραγε θα ήταν το πρώτο όνομα Έλληνα πολιτικοποιημένου μουσικού που θα μας ερχόταν αν κάποιος μας ρωτούσε; Μα φυσικά ο Μίκης Θεοδωράκης. Ο Θεοδωράκης είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες μουσικούς συνθέτες έχοντας γράψει αμέτρητες επιτυχίες για τις οποίες έχει λάβει πάρα πολλές εγχώριες αλλά και διεθνείς αναγνωρίσεις. Ανάμεσα σε αυτές βρίσκεται και το γνωστό σε όλους μας "συρτάκι Ζορμπάς" βασισμένο σε παραδοσιακή Κρητική μουσική. Παράλληλα με την μουσική του καριέρα, ο Μίκης ασχολήθηκε έντονα με την πολιτική στα τραγούδια του αλλά και στην προσωπική του ζωή. Κατά την διάρκεια του εμφυλίου, καταδιώχτηκε από τις αρχές για τις προοδευτικές του ιδέες αλλά και των επαναστατικών του δράσεων. Εν τέλει, συνελήφθη και εξορίστηκε σε Ικαρία και Μακρόνησο. Ακόμη το 1963, μετά την δολοφονία του Λαμπράκη, ιδρύθηκε η "Νεολαία Λαμπράκη" της οποίας διετέλεσε πρόεδρος. Κάπου την ίδια εποχή, θα ιδρυθεί το κόμμα ΕΔΑ, το μεγαλύτερο κόμμα της Αριστεράς τότε καθότι το ΚΚΕ θεωρείτο παράνομο, στο οποίο υπήρξε βουλευτής. Επίσης, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, κρίθηκε παράνομος λόγω των ιδεών του για δεύτερη φορά, αυτό όμως δεν τον πτόησε να κινηθεί αντιστασιακά και να ιδρύσει μαζί με άλλους το ΠΑΜ (Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο). Το 1967 όμως συνελήφθη και πέρασε από όλες τις χείριστες θέσεις που επέφερε η χούντα στους αντιστασιακούς, φυλακές, βασανιστήρια και εξορίες. Εκείνος όμως, βρήκε το ψυχικό σθένος και δημιούργησε πολλά τραγούδια με επαναστατικό ύφος και προοδευτικές ιδέες, τα οποία κατάφερε να τα περάσει στο εξωτερικό. Μεγάλοι καλλιτέχνες εκτός Ελλάδας, έμαθαν τη δουλειά του και του συμπαραστέκονταν, ασκώντας μάλιστα αυστηρή κριτική στο καθεστώς της Ελλάδας. Κάποια ονόματα αυτών ήταν ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Άρθουρ Μίλερ και Λώρενς Ολίβιε. Επίσης συμμετείχε ενεργά και στην περίοδο της μεταπολίτευσης. Ίδρυσε το Κίνημα της Ειρηνης, ενώ το 1983 βραβεύτηκε με Βραβείο Λένιν Ειρήνης. Φυσικά δεν σταμάτησε εκεί, καθώς συμμετείχε και σε άλλα πολιτικά ζητήματα όπως η προσπάθεια να λυθεί η ελληνοτουρκική κόντρα και άλλα πολλά. Ένας καλλιτέχνης που η ψυχή του ποτέ δεν γαληνεύει, πάντα προσπαθούσε να κάνει τον κόσμο καλύτερο με τα τραγούδια του και τις δράσεις του, με σκοπό να αντισταθεί σε οτιδήποτε αδικούσε τους ανθρώπους γύρω του. Γνώρισε μεγάλη καταξίωση και όχι άδικα, πράγμα το οποίο αποδεικνύει και την ταυτότητα του. Ένας μεγάλος μουσικός και συνθέτης, που προάγει τον πολιτικοποιημένο στίχο και δίνει παράδειγμα ενός δραστήριου, ασχολούμενου με τα κοινά, ανθρώπου.
Μάνος Λοΐζος
Δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τον μοναδικό Μάνο Λοΐζο. Μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη και άλλους πολλούς, θεωρείται από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες. Μπορεί να γεννήθηκε εκτός Ελλάδας (κάποιοι λένε για Αλεξάνδρεια, άλλοι για Λάρνακα) όμως η καρδιά του ήταν ελληνική. Συμμετείχε επίσης ενεργά σε πολιτικά ζητήματα. Ήταν μέλος του Κουμμουνιστικού Κόμματος και μαζί με άλλους είχε ιδρύσει τον Σύλλογο Φίλων της Ελληνικής Μουσικής. Μάλιστα, μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη και μέσω των ρόλων τους στο Σύλλογο, συνεργάστηκαν πολλές φορές. Κατά τη διάρκεια της Χούντας, θεωρήθηκε παράνομος. Για αυτόν τον λόγο έφυγε για την Αγγλία, όμως δεν άργησε να επιστρέψει. Το 1972, θα δημιουργήσει την Ένωση Μουσικοσυνθετών και Στιχουργών Ελλάδος η οποία προσπάθησε να πατάξει τη λογοκρισία, η οποία δέσποζε την εποχή εκείνη. 17 Νοεμβρίου συνελήφθη, φυλακίστηκε και κρατήθηκε για δέκα μέρες. Με την πτώση της χούντας ήταν και πάλι ελεύθερος να δημιουργήσει και θεωρείτο ένας από τους πολλούς καλλιτέχνες που με τα κομμάτια τους προσπαθούσαν να συμπονέσουν τον λαό, να τον ξεσηκώσουν και να τον κρατήσουν δυνατό απέναντι στο αυταρχικό καθεστώς.
Ένας μεταγενέστερος καλλιτέχνης, που ασχολήθηκε με τον πολιτικοποιημένο στίχο και την πολιτική, είναι ο Παύλος Σιδηρόπουλος. Ένας κατεξοχήν rock καλλιτέχνης για τα ελληνικά δεδομένα, ο οποίος προσπάθησε μέσω των κομματιών του πριν, κατά την διάρκεια, αλλά και μετά της χούντας να εκφράσει τις ανησυχίες του, να επικρίνει καταστάσεις και να βοηθήσει όσο μπορεί στην πάταξη της λογοκρισίας. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του συνεργάστηκε με πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Δημήτρης Πουλικάκος και ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας. Τραγούδησε πολλά κομμάτια όπως "Τολμηρή επικοινωνία", "Ηλεκτρικός Θησέας" και "Οροπέδιο" του Μαρκόπουλου. Σε πολλά τραγούδια του, ανέδειξε λοιπόν τον πολιτικό και κοινωνικό στίχο.
Γιάννης Μαρκόπουλος
Ζάβαρα = Λάβαρα
Κάτρα = Μαύρα (Κατράμι)
Νέμια = Ανέμισαν
Ίλεως = Σπλαχνικός, έλεος
Λάμα = Λάμα του μαχαιριού
Νάμα = Μάνα (αναγραμματισμός)
Αλληλούια = Αλληλουχία (ένας τρόπος να κρύψουν την πραγματική λέξη ήταν να αποκρύψουν ένα γράμμα), έχω αλλήλους-να παλέψουμε όλοι μαζί
Σε σειρά λοιπόν βγάζει το παρακάτω νόημα:
Λάβαρα μαύρα ανέμισαν (σας θυμίζει πειρατές;), έλεος έλεος, τη λάμα μάνα, ανέμισαν, όλοι μαζί να παλέψουμε!
Οπότε λοιπόν, δεδομένου ότι οι πειρατές ήταν ορμητικοί και εκτός νόμου, κάπως έτσι θέλει ο στιχουργός να είναι ο λαός και με τέτοια ορμή να σαρώσουν τον αυταρχισμό με μαχαίρια και ανεμίζοντας τα λάβαρα, να παλέψουν όλοι μαζί για την απελευθέρωση τους!
Το 1969 επέστρεψε στην Αθήνα για να συμβάλει με τα έργα του στην πορεία για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Εκεί, δημιούργησε μια νέα κίνηση για την τέχνη και τη χρησιμότητά της και μέσω αυτής αναζήτησε την βαθύτερη ενότητα του ανθρώπου με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον.
Ένας ακόμη πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης ήταν ο μουσικός-στιχουργός και τραγουδιστής Νίκολας Άσιμος. Βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη και ξεκινούσε να τραγουδάει σε μπουάτ. Κατά τη διάρκεια της Χούντας, είχε προβλήματα με την αστυνομία καθώς τα τραγούδια του λογοκρίνονταν και του απαγορευόταν να τα τραγουδάει. Ακόμη ασχολήθηκε με τη συγγραφή. Το 1977 (σημειώτεον δεν είχαμε Χούντα), φυλακίστηκε μαζί με άλλους πέντε εκδότες για τα λεγόμενα τους, όμως με πρωτοβουλία του Διονύση Σαββόπουλου αποφυλακίστηκαν. Μετά τον θάνατο του, ο Στέλιος Καζαντζίδης, μεγάλος λαϊκός τραγουδιστής, έκανε αναφορά σε ένα τραγούδι του για τον Νίκο, λέγοντας ότι το αφιερώνει σε έναν άνθρωπο "που έζησε και αμφισβήτησε με συνέπεια και πίστη αυτόν τον κόσμο της βαρβαρότητας". Κυρίως τα τραγούδια του γράφονταν ερασιτεχνικά σε κασέτες τις οποίες διακινούσε παράνομα και τις πουλούσε σε στενά της Αθήνας. Οι "παράνομες κασέτες", όπως ήθελε ο ίδιος να τις ονομάζει λόγω του στιχουργικού τους περιεχομένου, ηχογραφήθηκαν σε σπίτια ή άλλους κατάλληλους (ή μη) τόπους με διάφορους μουσικούς και διακινούνταν "υπόγεια" μέσω του ίδιου του καλλιτέχνη ή φίλων του, αποφεύγοντας έτσι την εκμετάλλευση των συνθέσεών του από τις δισκογραφικές εταιρίες.
Αυτοί οι καλλιτέχνες ήταν βασικά παραδείγματα πολιτικοποιημένων Ελλήνων καλλιτεχνών, οι οποίοι κράτησαν ψηλά τη σημαία της στρατευμένης τέχνης. Ονόματα-σύμβολα μιας εποχής εξαιρετικά δύσκολης για την ελεύθερη δημιουργία. Δεν είναι όμως μόνο αυτοί οι πολιτικοποιημένοι καλλιτέχνες. Σε μια χώρα των χιλίων βασάνων όπως είναι η Ελλάδα, με την χρόνια πολιτική αστάθεια και τις δυσμενείς κοινωνικές συνθήκες, λογικό είναι να υπάρξει ένα ασυνήθιστα μεγάλο ρεύμα στρατευμένων καλλιτεχνών, ονόματα όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο τραγουδιστής Νίκος Ξυλούρης ή ο Δημήτρης Πουλικάκος, οι οποίοι μπορεί να μην μπήκαν στη λίστα, όμως τους απασχόλησε έντονα η πολιτική του τόπου. Και αυτό είναι ίσως ένα φαινόμενο που πρέπει να μας δίνει ελπίδα. Είδαμε ότι αυτές τις εποχές, άνθισε ο νους και η λογική περισσότερο από άλλες πιο ήπιες. Και αυτή ίσως να είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία μας, ο τρόπος που θα βοηθήσουμε στην επαγρύπνηση του λαού, ακολουθώντας το παράδειγμα αυτού του ρεύματος. Η μουσική, ο πολιτικοποιημένος στίχος, η στρατευμένη τέχνη, είναι η απάντηση σε όλους όσους εχθρεύονται την ελευθερία και την βούληση του λαού. Ναι στη μουσική, ναι στον συνειδητοποιημένο στίχο!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου